ប្រវត្តិ និង អត្ថន័យនៃព្រះរាជពិធីច្រត់ព្រះ នង្គ័ល
ភ្នំពេញ៖ពិធីច្រត់ព្រះនង្គ័ល ជាព្រះរាជពិធីមួយ ក្នុងចំណោម ព្រះរាជពិធីទ្វាទសមាស (ព្រះរាជពិធីបុណ្យដែលធ្វើក្នុងមួយ ខែម្តង តាមរាជបវេណី ) ។ តាមធម្មតា ព្រះរាជពិធីនេះ ត្រូវបានធ្វើនៅខែពិសាខ (ឧសភា) ជាពេលដើមរដូវបង្កបង្កើន ផលកសិកម្មហើយជាទូទៅត្រូវបានប្រារព្ធនៅលើទីលានវាល ព្រះមេរុ ខាងជើងព្រះបរមរាជវាំង ឬ ព្រះស្រែណាមួយ ។
ព្រះរាជពិធីច្រត់ព្រះនង្គ័ល ច្រើនតែធ្វើនៅថ្ងៃ ១រោច ២រោច និង ៣ រោច ខែ ពិសាខ ដោយចាត់ឱ្យមានព្រាហ្មណ៍ ៥ នាក់ ធ្វើ ហោមពិធីបូជាទេវតា ៥ កន្លែង នៅទីព្រះស្រែ ។ ពេលខ្លះព្រះរាជា យាងច្រត់ព្រះនង្គ័ល ដោយផ្ទាល់ ប៉ុន្តែពេលខ្លះតំណាងព្រះរាជា ជាអ្នកច្រត់ ព្រះនង្គ័ល ។ ថ្ងៃ ៤ រោច ខែ ពិសាខ គេចាប់ផ្តើមហែមន្ត្រី អ្នកច្រត់ព្រះនង្គ័លតំណាងព្រះរាជា ហៅថា ស្តេច មាឃ និង ភរិយា ព្រះមេហួរ តំណាងព្រះអគ្គមហេសីចេញពីព្រះបរមរាជវាំង ទៅកាន់ទីព្រះស្រែ ដោយនៅទីនោះ មាន គោ ៣ នឹម ទឹមរួចជាស្រេចសម្រាប់ច្រត់ព្រះនង្គ័ល ។ អ្នកចូលរួមទាំងប្រុសទាំងស្រីស្លៀកពាក់តាមលក្ខណៈប្រពៃណីខ្មែរយ៉ាងល្អឆើតឆាយ ។
គោ នឹម ទី ១ ដែលទឹមសម្រាប់ ច្រត់ព្រះនង្គ័ល នោះ គេហៅថា “ ព្រះគោ ” ឬ “ គោឧសភរាជ ” ( គោឈ្មោលរបស់ព្រះរាជា ) ។ តាមរាជបវេណី “ ព្រះគោ ” ឬ “ គោឧសភរាជ ” នេះ មានកំណត់លក្ខណៈ ច្បាស់លាស់ គឺសម្បុរខ្មៅ ស្នែងរាងចំពាស់ ឈ្នក់ ឬ ប្រក់នាគ គឺរាងខុបទៅមុខបន្ដិច ហើយវាត់ចុងទៅលើបន្ដិច ។
គោនឹមទី ២ ដែលប្រើសម្រាប់ហែមុខហែក្រោយនោះ ដូចជាមិនទាន់ឃើញថាមានកំណត់ លក្ខណៈនៅឡើយ ។ ទោះយ៉ាងណា តាមដែលធ្លាប់ប្រើមកហើយឃើញច្រើនតែសម្បុរ ក្រហម ។ ឯព្រះនង្គ័លទាំង ៣ នោះ គេលាបថ្នាំពណ៌ខ្មៅ កាត់ខ្សែក្រហមដោយអន្លើៗ ឯចន្ទោលព្រះនង្គ័លសម្រាប់អ្នក តំណាងព្រះរាជានោះ មានលក្ខណៈពិសេសជាងគេ គឺធ្វើជារូបនាគ លាបថ្នាំពណ៌មាស នៅត្រង់ ក នាគ និង មានភូ (សរសៃរំយោល) ធ្វើពីរោមសត្វ ។
គោលបំណងសំខាន់បំផុត នៃ ព្រះរាជពិធីច្រត់ព្រះនង្គ័ល គឺធ្វើឡើងដើម្បីជាការព្យាករណ៍ ឬទស្សន៍ទាយ អំពីផលដំណាំ កសិកម្ម និង ហេតុភេទដែលអាចនឹងកើតមានឡើងនៅក្នុង រយៈពេល ពេញមួយឆ្នាំ តាមរយៈទង្វើរបស់គោ នៅក្នុងព្រះរាជពិធីនោះ ។ ព្រះរាជា ឬ ស្តេចមាឃ ដែលជាតំណាងឲ្យព្រះមហាក្សត្រ ជាអ្នកភ្ជួរព្រះមេរុ រីឯមហាក្សត្រិយានី ឬ ដែលតំណាងដោយព្រះមេហួរជាអ្នកព្រួសគ្រាប់ពូជពីក្រោយ។ វាលព្រះមេរុត្រូវបានភ្ជួរ ចំនួនបីជុំនៅក្នុងពិធីនោះ។
នៅក្នុងព្រះរាជពិធីនេះ បន្ទាប់ពីបានភ្ជួរដូចបានរៀបរាប់ខាង លើមក គឺជាពិធីផ្សងគោឧសភរាជ ។ ពិធីផ្សងគោឧសភរាជ្យ នេះ ព្រាហ្មណ៍ដែលជាព្រះរាជគ្រូ សូត្រពាក្យអធិដ្ឋានផ្សងគោ ដែលទឹមច្រត់ព្រះនង្គ័លនោះ ឱ្យបរិភោគអាហារ ៧យ៉ាង ខាងលើនេះ ។ កាលព្រះគោ បរិភោគអ្វីមួយ ព្រាហ្មណ៍ ក៏ព្យាករណ៍នូវព្រឹត្តិការណ៍ ឬទស្សន៍ទាយតាមប្រផ្នូលនោះ សម្រាប់រយៈពេលពេញមួយឆ្នាំនេះ ដូចជា ជំងឺរាតត្បាត ទឹកជំនន់ ទិន្នផលល្អ និង មានភ្លៀងធ្លាក់ច្រើន ឬ តិច ជាដើម។
សូមបញ្ជាក់ឡើងវិញថា នៅក្នុងបរិវេណទីលានព្រះស្រែ ឬ វាលព្រះមេរុ នោះ មានសង់ព្រះពន្លា គឺ រោង ដ៏ស្រស់ស្អាត ហើយនៅមុខព្រះពន្លានោះ មាន តុ ចំនួន ៧ ហើយនៅលើ តុ នីមួយៗ មានតម្កល់ទៅដោយរបស់មួយមុខគឺ គឺគ្រាប់ស្រូវ ១ តុ គ្រាប់សណ្ដែក ១ តុ គ្រាប់ពោត ១ តុ គ្រាប់ ល្ង ១ តុ ស្មៅស្រស់ ១ តុទឹក ១ តុ និង ស្រា ១ តុ ។
បូរាណវិទូ បានអះអាងថា ព្រះរាជពិធីច្រត់ព្រះនង្គ័លនេះ ត្រូវបានព្រះរាជាខ្មែរប្រារព្ធ ជាបវេណី យ៉ាងហោចណាស់ ក៏តាំង ពីសម័យ ចេនឡា (សតវត្សទី៦ ដល់ដើមសតវត្សទី ៩ ) ដែរ ដោយពួកគេបានរកឃើញរូបចម្លាក់ជាច្រើនបញ្ជាក់ពីវត្តមាន នៃព្រះរាជពិធីច្រត់ ព្រះនង្គ័លនេះ ។
ចំពោះស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍វិញ គឺគេអាចឃើញមានវត្តមានព្រះរាជពិធីច្រត់ព្រះនង្គ័លនេះ នៅក្នុងរឿង រាមាយណៈ របស់ ឥណ្ឌា និង រឿង រាមកេរ្តិ៍ របស់ខ្មែរ ។ នៅក្នុងរឿង រាមកេរ្តិ៍ របស់ខ្មែរ មានតំណាលថា ព្រះនាង សីតា បានចាប់កំណើតក្នុងពេលដែលព្រះបាទជនក កំពុងធ្វើពិធីច្រត់ព្រះនង្គ័លហើយក៏លេចចេញព្រះនាងពីដីអាចម៍ដំណះដែលព្រះអង្គកំពុង ភ្ជួរក្នុងព្រះរាជពិធីនោះ។ នៅក្នុងពុទ្ធប្បវត្តិ ក៏មានឃើញរឿងនេះដែរ គឺនៅពេលដែលព្រះបាទ សិទ្ធោទន (បិតារបស់ព្រះពុទ្ធ) កំពុងយាងច្រត់ព្រះនង្គ័ល នោះ ព្រះរាជកុមារ សិទ្ធត្ថ បានក្រោកអង្គុយធ្វើសមាធិកក្រោមដើមឈើបានសម្រេចធម៌ដ៏សំខាន់មួយ ។
តាមរូបភាព ការប្រារព្ធពិធីច្រត់ព្រះនង្គ័ល នេះគ្រាន់តែជានិមិត្តរូបប៉ុណ្ណោះ ហើយក៏គ្មានទទួល បានភោគផលអ្វីពិតប្រាកដដែរ ដ្បិតការភ្ជួរ និង សាបព្រួស ក្នុងព្រះរាជពិធីនេះ គ្រាន់តែ ជាតំណាង ពោលគឺពុំមែនជាការបង្កើបង្កើនផលពិតប្រាកដឡើយ ។ ប៉ុន្តែពិធីនេះបង្កប់ ទៅដោយអត្ថន័យដ៏សំខាន់គឺបញ្ជាក់ថា ព្រះរាជា ( ឬ ប្រមុខ និង ថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេស ) យកព្រះទ័យ ឬ យកចិត្តទុកដាក់លើវិស័យកសិកម្ម ឬ ការបង្កបង្កើនផល ដ្បិតកម្ពុជា ជាប្រទេសដែលពឹងលើវិស័យកសិកម្មជាសំខាន់ ។
តាមរយៈព្រះរាជពិធីច្រត់ព្រះនង្គ័លនេះ គឺជាការក្រើនរំលឹកដល់ប្រជានុរាស្ត្រ និង អ្នកពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ថា “ រដូវបង្ក បង្កើនផលបានចូលមកដល់ហើយ គប្បីប្រុងប្រៀបរៀប ចំកាយចិត្ត និង ឧបករណ៍សម្រាប់ប្រឡូកក្នុងការដាំដុះ”៕
